Hoe God verdween uit Europa

Donderdag 20 November 2003 om 15:11

Zo'n 250 jaar geleden ging er een schok door Europa. Haar gegoede burgerij was het contact met de wortels van de Europese beschaving, de Joodse en Christelijke leer, gaandeweg aan het verliezen. Daarmee stond de beschaving op een wankele basis. De Verlichting bracht uitkomst: een hernieuwde verankering van de algemeen als goed en rechtvaardig herkende Christelijke normen en waarden, ditmaal gebaseerd op de Rede. Frankrijk liep voorop, de rest van Europa volgde.

In 2004 gaan we stemmen over de Europese grondwet. De Pre-ambule, de korte introducerende tekst die de context van de wet schetst, is opgesteld door humanist in hart en nieren Giscard d’Estaing. Zijn persoonlijke overtuiging klinkt luid en duidelijk in de tekst door, als hij het humanisme als eindpunt van de ontwikkeling van de Europese beschaving neerzet en de kernwaarden van deze stroming "l'égalité des êtres, la liberté, le respect de la raison" formuleert als startpunt van de Europese grondwet.

Daarbij gaat hij voorbij aan het feit dat tenminste de eerste twee van die drie kernwaarden (de gelijkheid van alle mensen en de vrijheid) onverdund zijn overgenomen uit de oudere Joods-Christelijke traditie. De credits voor het respect voor de Rede gun ik het humanisme, hoewel je ook daar een sterke echo van met name de Joodse traditie in terughoort.

Is dit niet gewoon een 'slip of the tongue', zoek ik niet teveel achter deze formuleringen? Ik meen van niet, en denk daarbij terug aan de openingsrede (pdf) die D'Estaing hield bij de conventie over de toekomst van Europa, in februari 2002. Hij eindigde destijds zo: "Staat u mij tot slot toe op te roepen tot enthousiasme. 'Enthousiasme' komt van het Griekse 'en-thousia', dat 'geïnspireerd door een god' betekende. In ons geval moet dat een godin zijn, Europa!"

In die van weinig historisch besef getuigende pre-ambule is daarmee ook God uit beeld geraakt. Wie geen oog heeft voor de oorsprong van zijn beschaving (overigens: onze Westerse beschaving , niet de beschaving, zoals Giscard d’Estaing met typisch Franse arrogantie schrijft) maar vertrouwt op de Rede, verliest opnieuw zijn wortels. En jonge, ondiepe wortels zijn een risico. Een stevige rukwind, of een droge periode, en de boom valt om. Een slechte start bij de conceptie van zo'n belangrijke toetssteen als de Europese Grondwet.

Ontwerp Europese Grondwet (pdf)

Tweet